Ο Θησαυρός των Αθηναίων των Δελφων

Ο Θησαυρός των Αθηναίων είναι το καλύτερα διατηρημένο μνημείο του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών. Βρίσκεται πάνω στην πρώτη προς βορρά στροφή της ιεράς οδού που οδηγούσε στο ναό του Απόλλωνα, δίπλα στο βουλευτήριο της πόλης των Δελφών.

Αθηναίοι έκτισαν τον Θησαυρό περί το 490 π.Χ.

 Σύμφωνα με μαρτυρία του Παυσανία, οι Αθηναίοι έκτισαν τον Θησαυρό περί το 490 π.Χ., σε ανάμνηση της νίκης τους στη μάχη του Μαραθώνα. Ωστόσο, βάσει της τεχνοτροπίας των αρχιτεκτονικών γλυπτών του, θεωρείται ότι η οικοδόμησή του ολοκληρώθηκε στα τέλη του 6ου ή στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Είναι πιθανό ο Παυσανίας να ανέφερε ως χρονολογία οικοδόμησης του μνημείου την επαύριον της μάχης του Μαραθώνα, εξαιτίας της τριγωνικής πλατείας που βρίσκεται σε επαφή με το νότιο τοίχο του μνημείου, πάνω στην οποία οι Αθηναίοι είχαν τοποθετήσει τα λάφυρα της ομώνυμης μάχης, όπως ενημερώνει σχετική επιγραφή στο κρηπίδωμα της βάσης της:
Ἀθεναῖοι τ[ο̃]ι Ἀπόλλον[ι ἀπό Μέδ]ον ἀκροθίνια τε̃ς Μαραθ[ο̃]νι μ[άχες].

Μοιάζει με μικρό ναό δωρικού ρυθμού

Ο Θησαυρός των Αθηναίων, στο πανελλήνιο ιερό των Δελφών, δεν είναι ένα απλό θησαυροφυλάκιο της Αθήνας στο οποίο φυλάσσονταν τρόπαια από σημαντικές πολεμικές νίκες της πόλης και αφιερώματα στο ιερό αλλά ένα μνημείο με έντονο πολιτικό χαρακτήρα που εξέφρασε την ηγεμονική πολιτική της αρχαίας Αθήνας.

Δύο είναι οι πιθανές αιτίες για τη δημιουργία του 160 τ.μ. κτιρίου που εξωτερικά μοιάζει με μικρό ναό δωρικού ρυθμού. Σύμφωνα με τη μία εκδοχή, το μνημείο εκφράζει την επικράτηση των δημοκρατικών στην Αθήνα και την εκδίωξη των τυράννων ενώ σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία και την επιγραφή που σώζεται στην πρόσοψη της νότιας κρηπίδας το μνημείο οικοδομήθηκε σε ανάμνηση της απόκρουσης του περσικού κινδύνου μετά τη μάχη στον Μαραθώνα το 490 π.Χ.

Δύο μοναδικά μουσικά κείμενα, δύο παιάνες αφιερωμένοι στον Απόλλωνα

Οποια και να είναι η αιτία, γεγονός είναι ότι οι Αθηναίοι δεν έχασαν τον σεβασμό τους στο Μαντείο των Δελφών το οποίο παραμονές των Περσικών Πολέμων μοίραζε χρησμούς που απέτρεπαν τις ελληνικές πόλεις να αντισταθούν στον περσικό κίνδυνο. Και προσέφεραν στο ιερό – με σκοπό βεβαίως να μείνουν καταγεγραμμένες στην αιωνιότητα οι πράξεις τους.

Μια… κόντρα στα ανάγλυφα που κοσμούν τον θησαυρό δείγματα υψηλής πλαστικής στην τελευταία περίοδο της αρχαϊκής εποχής τα οποία μπορούν εύκολα να συγκριθούν με τις πρώιμες ερυθρόμορφες αγγειογραφίες ως προς την κομψότητα των μορφών, τις ελαφρές αναλογίες, τις έντονες και στερεές κινήσεις, καθώς και τις τολμηρές στάσεις.

Πέρα όμως από το πολιτικό του μήνυμα, ο Θησαυρός των Αθηναίων είναι μοναδικός και για έναν άλλο λόγο. Διότι στις μαρμάρινες πλάκες του νότιου τοίχου – που βλέπει προς την Ιερά Οδό – καταγράφηκαν δύο μοναδικά μουσικά κείμενα, δύο παιάνες αφιερωμένοι στον Απόλλωνα.

Οι ύμνοι που έχουν χαραχθεί στους τοίχους του Θησαυρού των Αθηναίων

Συνθέτες των δύο έργων ήταν ο αοιδός Αθηναίος και ο κιθαριστής Λιμένιος με την ευκαιρία της Πυθαΐδος (επίσημη αντιπροσωπεία που έστελνε η Αθήνα στους Δελφούς ως μεγάλη θρησκευτική πομπή προς τιμήν του Απόλλωνα) του 128 π.Χ. Ο ένας μάλιστα από τους δύο παιάνες βραβεύτηκε στους μουσικούς αγώνες που συνόδευαν τη γιορτή, ενώ ένας εκ των δύο παρουσιάστηκε από χορό 86 τραγουδιστών με τη συνοδεία αυλητών και κιθαριστών.

Η τύχη βοήθησε ώστε να διαβαστούν τα δύο μουσικά κείμενα. Η πραγματεία του μουσικογράφου Αλύπιου (3ος αι. μ.Χ.) εξηγεί τα συστήματα τονισμού που χρησιμοποιούνταν στις παρτιτούρες ώς εκείνη την εποχή. Οι ύμνοι που έχουν χαραχθεί στους τοίχους του Θησαυρού των Αθηναίων χρησιμοποιούν δύο διαφορετικά συστήματα. Το ένα βασίζεται στα 24 γράμματα του αλφαβήτου και το άλλο σε πλάγια και ανεστραμμένα γράμματα.

Στην πρόσοψη το κτήριο φέρει δύο κολώνες, ανάμεσα σε δύο παραστάδες.Στα δύο του αετώματα έφερε ανάγλυφες παραστάσεις. Στην πρόσοψη του ναού (ανατολική πλευρά) αναπαριστούσε την συνάντηση δύο ηρώων μπροστά σε μια θεότητα. Στη δυτική πλευρά αναπαριστούσε σκηνές μάχης.Το μεγαλύτερο μέρος των αετωμάτων δεν διασώζεται, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τα Ακρωτήρια. Η καλύτερα διατηρημένη μετόπη της βόρειας πλευράς, αντιπροσωπευτική της πιο συντηρητικής τεχνοτροπίας.

Ο Θησαυρός έφερε περιμετρικά 30 γλυπτές μετόπες, από έξι στην πρόσοψη (ανατολική πλευρά) και την πίσω πλευρά (δυτική) και από εννέα στις δύο πλαϊνές (βόρεια και νότια).Οι μετόπες της πρόσοψης απεικονίζονταν σκηνές από την Αμαζονομαχία. Στη νότια πλευρά οι εννέα μετόπες παρίσταναν τα κατορθώματα του Θησέα, ενώ οι αντίστοιχες μετόπες της βόρειας πλευράς παρίσταναν τους άθλους του Ηρακλή. Οι έξι μετόπες της πίσω πλευράς αναπαριστούσαν επίσης έναν άθλο του Ηρακλή, την αρπαγή των βοδιών του Γηρυόνη.

Οικοδομήθηκε από τους Αθηναίους για τη νίκη τους επί των Περσών

Διακρίνονται δύο διαφορετικές τεχνοτροπίες, μια πιο αυστηρή και αρχαϊκή (στους άθλους του Ηρακλή) και μια μάλλον νεωτεριστική και κλασσική (στις παραστάσεις του Θησέα). Η διαφορά στο θέμα των μετοπών παραπέμπει για πολλούς στην αλλαγή πολιτεύματος στην Αθήνα με την επικράτηση της Δημοκρατίας.

Ο Θησαυρός των Αθηναίων είναι ο πρωιμότερος δωρικός θησαυρός των Δελφών κατασκευασμένος από μάρμαρο. Οικοδομήθηκε από τους Αθηναίους για τη νίκη τους επί των Περσών, μάλλον στον Μαραθώνα, το 490 π.Χ. Φέρει γλυπτό διάκοσμο με θέματα εμπνευσμένα από τη ζωή του Ηρακλή και του Θησέα.